آموزش سريع و ساده گرامر زبان تركي

آ
A a
خ
X x
اؤ
Ö ö
ب
B b
ˆ اي
I ı
پ
P p
ج
C c
اي
İ i
ر
R r
چ
Ç ç
ژ
J j
س ، ص ، ث
S s
د
D d
ك
K k
ش
Ş ş
ا
E e
ق
Q q
ت ، ط
T t
اَ ، ع
Ə ə
ل
L l
او
U u
ف
F f
م
M m
ˇ او
Ü ü
گ
G g
ن
N n
و
V v
غ
Ğ ğ
اوْ
O o
ي
Y y
ح ، ه
H h
ز ، ض ، ذ ، ظ
Z z
در زير جمله اي در دو الفباء ( لاتين – عربي ) نوشته مي شود :
- Azәrbaycan bizim vәtәnimizdir.
- آزربايجان بيزيم وطنميزدير .
توضيحات مترجم : چون مردمان تورك جغرافياي ايران درسيستم آموزشي به زبان فارسي ، به صورت اجباري تعليم مي يابند
و امكان هيچ گونه آموزشي به زبان توركي فعلاً وجود ندارد و همچنين با در نظر گرفتن اين موضوع كه در همان سيستم آموزشي
، زبان انگليسي از سطوح راهنمائي آموزش داده مي شود به راحتي مي توان در كمترين زمان ممكن الفباي لاتين آزربايجان را فرا
گرفت تنها مشكل باقي مانده مربوط مي شود به آموزش برخي حروف صدادار كه در زبان فارسي اصلاً وجود ندارند و چون اين
كتاب آموزشي به صورت نوشتاري بوده و نقصان ابزار آموزش صوتي براي تلفظ در اين ميان مي باشد . براي سهولت فراگيري ،
جدولي از لغات مشهور زبان توركي شامل حروف صداردار به همراه معناي فارسي شان را در زير تهيه كرده ام تا علاقه مندان
بدين وسيله به راحتي بر اين مشكل هم غلبه كنند . به عنوان تجربه اين حقير در نوشتن به زبان توركي ، اغلب آزربايجاني ها در
ابتداي كار بيشتر اشتباهات املائي شان از اين نقطه آغاز مي شود زيرا عادت و تمرين مطالعه و نوشتن كلمات توركي را نداشته اند
به اميد خدا مي توان در آينده با توليد ابزارهاي سودمند بر بسياري از مشكلات موجود در زمينه فراگيري خواندن و نوشتن به زبان
توركي حتي در چهارچوب سياسي و آموزشي بسته فعلي ايران غلبه نمود .
6
حروف صدادار درم
ثال واژه هاي توركي آزربايجاني به همراه معناي فارسي حرف صدادار
Ata ( پدر ) – Ana ( مادر ) – ad ( اسم ) – ac ( گرسنه ) – acı ( – (تلخ
acıq ( نفرت ) – açar ( كليد ) – badam ( بادام ) – ada ( ( جزيره
A a
iç ( داخل ) – içki ( نوشيدني ) – içmək ( نوشيدن ) – igid ( جوانمرد ) – siz ( ( شما
iki ( عدد دو ) – il ( سال ) – ilan ( مار ) – ilk ( نخستين ) – inam ( – ( باور
indi ( الان ) – inək ( گاو ) – ip ( (طناب
İ i
ılıq ( ولرم ) – ışıq ( نور ) – ışıltı ( نور ضعيف ) – ışıqsız ( – ( بي نور
I ı Əhərlı ( اهري ) – Təbrizlı ( تبريزي ) – ıldırım ( (
رعد و برق
el ( مردم ) – elçilik ( خواستگاري ) – endirim ( تخفيف ) –– ev ( ( خانه
ertə ( صبح زود ) – eşik ( بيرون ) – eşitmək ( شنيدن ) – eşşək ( الاغ ) – en ( ( پهنا
beş ( عدد پنج ) – yemək ( ( خوردن
E e
əl ( دست ) – əgər ( اگر ) – əkdirmək ( كاشتن ) – əlbəəl ( ( دست به دست
əliəyri ( دست كج ) – əmək ( فعاليت ) – əng ( چانه ) – ər ( ( شوهر
bənzəmək ( شبيه شدن ) – çevrə ( (محيط
Ə ə
Oba ( چادر ) – od ( آتش ) – oğru ( دزد ) – oğul ( پسر ) – olsun ( ( باشد
onlar ( آنها ) – on ( عدد ده ) – otuz ( عدد سي ) – ox ( تير ) – doğru ( ( حقيقت
doğum ( تولد ) – soy( نژاد ) – sol ( ( سمت چپ
O o
Ögey ( ناتني ) – öküz ( گاو نر ) – ölçü ( اندازه ) – ölkə ( كشور ) – öz ( ( خود
ölüm ( مرگ ) – ön ( پيش ) – öncə ( از قبل ) – örnək ( مثال ) – kölgə ( ( سايه
öyrənci ( دانشجو ) – bölgə ( منطقه ) – döz ( صبركن ) – dörd ( ( عدد چهار
Ö ö
Uca ( مرتفع ) – ucuz ( ارزان ) – uçmaq ( پرواز كردن ) – uğur ( – ( موفقيت
un ( آرد ) – ulduz ( ستاره )– unutmaq ( فراموش كردن )– uşaq ( – ( بچه
uzaq ( دور ) – uzun ( دراز ) – duz ( نمك ) – dul ( بيوه ) - su ( ( آب
U u
Üç ( عدد سه ) – ün ( آواز ) – ürək ( قلب ) – ümid ( اميد ) – üst ( – ( بالا
üz ( صورت ) – üzücü ( شناگر ) – üzük ( انگشتري ) – üzüm ( انگور ) – gün ( ( روز
düşmən ( دشمن ) – düyün ( جشن عروسي ) – düz ( راست ) – düzgün ( ( صحيح
süd ( ( شير
Ü ü
7
تنها با يك حرف صدا دار سه معناي متفاوتي duz , döz , düz همانطور كه مشاهده مي كنيد ؛ براي نمونه سه واژه
به خود مي گيرند از اين نمونه ها درزبان توركي آزربايجاني فراوان مي باشند و با در نظر گرفتن همين مسئله مي توانيد به يكي از
موارد غير مناسب بودن الفباي عربي ، براي زبان توركي پي ببريد ، در صورتي كه الفباي لاتين اين مشكل اساسي را به صورت
كاملاً منطقي از ميان برداشته است .
بخش دوم : صدا
در زبان توركي آزربايجاني حروف به دو بخش تقسيم مي شوند : صدادار و بي صدا .
در تلفظ صدادارها هوا به صورت آزاد از دهان خارج مي شود . در زبان توركي آزربايجاني 9 حرف صدادار
وجود دارد :
– A a : adam
– E e : ev
– Ә ә : әl
– I ı : qız
– İ i : dil
– O o : yol
– Ö ö : göz
– U u : duz
– Ü ü : üz
در تلفظ بي صدا ها ، وقتي جريان هواي آزاد از دهان خارج مي شود به يك مانعي برخورد مي كند . زبان توركي
آزربايجاني 23 حرف بي صدا دارد .
B , C , Ç , D , F , G , Ğ , H , X , J , K , Q , L , M , N , P , R ,
S , Ş , T , V , Y , Z .
بخش سوم : بي صدا هاي ملايم و ضخيم
در زبان توركي آزربايجاني بي صدا ها يا ملايم هستند و يا ضخيم .
p , t , k : بي صدا هاي ملايم در هنگام تلفظ ، تارهاي صدا لرزشي نمي كند و صدا شنيده نمي شود . مثل
b , n , z : بي صداهاي ضخيم در هنگام تلفظ ، تارهاي صدا مي لرزند و صدا شنيده مي شود . مثل
در زبان توركي آزربايجاني بي صدا هاي ملايم نسبت به بي صدا هاي ضخيم بيشتر استفاده مي شود .
8
بخش چهارم : صدادارهاي ملايم و ضخيم
در زبان توركي آزربايجاني چهار تا از صدادارها ضخيم هستند :
– a
– ı
– o
– u
اين صدادارها زماني كه تلفظ مي شوند ، زبان از طرف پشت به بالا بلند مي شود و صداي ضخيمي توليد مي شود.
به اين صداها پشت زباني و صداهاي ضخيم گفته مي شود .
باقيمانده صدادارها ، هر پنج تايشان صدادارهاي ملايم مي باشند :
– e
– ә
– i
– ö
– ü
اين صدادارها زماني كه تلفظ مي شوند ، نوك زبان در قسمت نخست داخل دهان باقي مي ماند و صدا ملايم
توليد مي شود . به اينها صدادارهاي ملايم گفته مي شود .
در جملات اصيل توركي در نخستين هجا مي توانند بيايند . o , ö , e از صدادارها
بخش پنجم : صدادارهاي لب گرد كننده و لب گرد نشونده
بعضي از صدادارها در هنگام گفتن ، لبها را گرد كرده و در پيشروي دراز مي شوند . به اين صدادارها ،
صداردارهاي لب گرد كننده گفته مي شود .
– o
– ö
– u
– ü
9
پنج صدادار باقيمانده در هنگام تلفظ لبها در حالت طبيعي باقي مي مانند و تلفظ صدا بهم نمي خورد . به اين
صدادارها ، صدادارهاي لب گرده نشونده گفته مي شود .
– a
– e
– ә
– ı
– i
بخش ششم : قانون هماهنگي اصوات
در واژه هاي اصيل توركي ، صدادارها يا ملايم هستند و يا ضخيم . يعني به زبان ساده در يك كلمه ، صدادارها
هميشه از يك جنس تبعيت مي كنند .
در يك واژه رعايت يك جنس بودن صدادارها ، يا ضخيم و يا ملايم ، را قانون هماهنگي اصوات در زبان توركي
مي گويند ( قانون آهنگ اصوات )
براي نمونه :
( a , ı , o , u ) به واژه هاي زير توجه كنيد ، در واژه هاي زير ، صدادارها از جنس صدادارهاي ضخيم
مي باشند :
• oyun
• ayaq
• dodaq
• yoldaşlıq
• vurğun
مي باشند : ( e , ə , i , ö , ü ) و در واژه هاي زير ، صدادارها از جنس صدادارهاي ملايم
• evli
• eşik
• süpürgә
• kәndçi
• dirsәk
• ödәmәk
10
بخش هفتم : قانون ترتيبي بودن اصوات
واژه هاي اصيل توركي ، درهنگام ساخته شدن صدادارها با ترتيب معيني شكل مي گيرند .
به اين ترتيب ، پشت سرهم آمدن و يا قانون هماهنگي ترتيب آمدن صدادارها پشت سرهم گفته مي شود .
گفتني ، اگر در زبان توركي در واژه صدادار اولي را تشخيص بدهيم ، با كمك قانون هماهنگي اصوات ، در
هجاهاي بعدي صدادارهايي كه خواهند آمد را مي توانيم تعيين كنيم .
مثال :
– getdikcә
– dondurma
– tökülmәk
بخش هشتم : هجا
واژه ها بخش – بخش گفته مي شود و هر بخش يك هجا و در هر هجا يك حرف صدادار وجود دارد :
at , göz : - تك هجائي
ana , qoçaq : - دو هجائي
qardaşlıq , dumanlıq : - سه هجائي
ә yazıçılıq , Az rbaycan : - چهار هجائي
ә Az rbaycanlı , yaşıllaşdırmaq : - پنج هجائي
اگر واژه هاي اصيل زبان توركي آزربايجاني را در نظر بگيريم ، پنج نوع هجا مشاهده مي كنيم :
- 1 هجا كاملاً آشكار : در اول واژه و فقط از يك صدادار عبارت مي باشد :
مثال :
a + na , a + çıq
- 2 هجا آشكار : عبارت از يك بي صدا با صدادار مي باشد و در هر كجاي واژه مي تواند بيايد :
مثال :
ba + ba , bi+ bUi
11
- 3 هجا مستور : هجا تشكيل شده از يك صدادار به همراه يك بي صدا .
مثال :
at , üç
- 4 هجا كاملاً مستور : اين هجا عبارت از يك صدادار كه مابين دو بي صدا قرار گرفته مي باشد .
مثال :
bal , gül
- 5 هجا كاملاً مستور نوع دوم : اين هجا عبارت از سه بي صدا كه بعد از بي صداي اول صداردار قرار
گرفته مي باشد و دو بي صداي بعدي حتماً يكي شان بي صداي ضخيم مي باشد :
مثال :
sәrt , qurd
بخش نهم : آخرين حرف واژه ها
در زبان توركي آزربايجاني واژه ها به همان صورتي كه شنيده مي شوند ، نوشته مي شود :
ğ ختم شوند اگر تك هجائي باشند : به صورت x و يا ğ يا q 1 - واژه هايي كه حروف آخرشان به
نوشته مي شوند . q و اگر دو و يا چند هجائي باشند به صورت x يا
مثال :
Çox , yağ , bax , zığ , uşaq , qaçmaq
ختم مي شود . k و مصدر صدادارهاي ملايم به q 2 - مصدر صدادارهاي ضخيم به
مثال :
yazmaq , olmaq , yemәk , sönmәk
ğ دارند ، اگر مابين دو حرف صدادار قراربگيرد به حرف q 3 - در واژه هايي كه در آخر شان حرف
تبديل مي شود .
uşaq + ı uşağı : مثال
12
در انتها ، اگر به نحوي مابين دو حرف صدادار نزديك بهم t 4– در واژه هاي دو و يا چند هجائي حرف
تبديل مي شود . d يا پهلوي هم قرار بگيرد به حرف
مثال :
qaçırt + ır qaçırdır , unut + ur unudur
تبديل y و يا حرف g اگر مابين دو حرف صدادار قرار بگيرد به حرف ، k 5– در آخر واژه ها حرف
مي شود .
مثال :
Çörәk + i çörәyi ( çörәgi )
ә
mәk + i әmәyi ( әmәgi )
بخش دهم : واژه و ساختار شكل گيري اش
در زبان توركي آزربايجاني ساختار تشكيل واژه ها به سه شكل مي باشد :
واژه هاي ساده :
هميشه ثابت باقي مي مانند ، به تنهايي مفهوم دارند،يك حرف از آنها بيافتد معنا و مفهوم واژه از بين مي رود .
ana , bacı , divar : مثال
واژه هاي مصنوع :
از يك واژه بعلاوه ادات سازنده واژه تشكيل مي شود .
ә ә ә ә v t n + daş v t ndaş : مثال
at + lı atlı
13
واژه هاي مركب :
از دو و يا چند واژه ساده تشكيل مي شود .
isti + ot istiot : مثال
əl + üz + yuyan əlüzyuyan
به قسمتي از واژه كه تغيير ناپذير و معناي مستقل دارد ، ريشه مي گويند .
به قسمت تغيير پذير واژه كه معناي مستقلي ندارد ، شكل دهنده و يا ادات گفته مي شود .
بخش يازدهم : واژه هاي مصنوع و ادات تشكيل دهنده واژه ها
براي ساختن واژه هاي جديد ، اداتي كه به ريشه واژه ها اضافه مي گردد ، ادات شكل دهنده واژه ها گفته
مي شود .
مثال :
gözlük
gözlü
gözәtçi
gözsüz
با همراه شدن ادات مختلف شكل دهنده ، انواع واژه هاي جديد ساخته شده "göz" در مثال بالايي به واژه
است.
14
بخش دوازدهم : واژه هاي مركب و نحوه نوشتاري آنها
واژه هاي مركب بر اساس قواعد و قوانين زير توليد و ساخته مي شوند :
- 1 دو و يا گاهاً با تركيب سه واژه ساده :
مثال :
Düz Küyü , qaraqaş , uzunburun
- 2 با تركيب دو واژه كه معنا و مفهوم نزديكي به يكديگر دارند :
مثال :
ev– eşik , üst – baş , çal – çağır
- 3 با تكرار عين واژه ها :
مثال :
üzbәüz , baş–başa , üst–üstə
- 4 با همراه شدن دو واژه متضاد هم :
مثال :
yer – göy , gecә – gündüz
15
بخش سيزدهم : انواع ادات شكل دهنده
در زبان توركي آزربايجاني ، ادات شكل دهنده بر اساس نوع وظيفه اي كه دارند به دو قسمت تقسيم مي شوند :
- 1 ادات تشكيل دهنده واژه ها :
بعضي از ادات وقتي به واژه اضافه مي گردند معنا و مفهوم آن واژه را تغيير مي دهند و واژه اي با معنا و مفهوم
جديد را مي سازند به چنين اداتي ، ادات تشكيل دهنده واژه ها گفته مي شود .
مثال :
– çı balıqçı
– suz susuz
– li yemәli
– lıq ağalıq
2– ادات تغيير دهنده ظاهر واژه ها :
بعضي از ادات هنگامي كه به واژه اي اضافه مي گردند ، فقط ظاهرواژه را تغيير مي دهند و در معنا و مفهوم واژه
هيچ تغييري ايجاد نمي كنند به اين ادات ، ادات تغييردهنده ظاهر واژه ها گفته مي شود .
مثال :
– da dağda
– dәn Küyüdәn
– a yoldaşa
– yә dәrәyә
16
بخش چهاردهم : نحوه نوشتاري ادات
1– حروف صدادار آخر واژه ها بر اساس ضخيم و ملايم بودن اداتي كه مي پذيرند به دو شكل مي باشد . بدين
و براي حروف صدادار ملايم ، حرف "a" گونه كه براي حروف صدادار ضخيم در آخر واژه ها ، حرف
ә . " " به كار مي رود
مثال :
الف : ادات ضخيم شكل دهنده براي واژه ها :
– lar qapılar
– da dağda
– dan uşaqdan
ب : ادات ملايم شكل دهنده براي واژه ها :
– lәr evlәr
– dә gündә
– dәn çiçәkdәn
ج : ادات ضخيم تشكيل دهنده براي واژه ها :
– ma qalma
– an yanan
د : ادات ملايم تشكيل دهنده براي واژه ها:
– mә gülmә
– әn sevinәn
17
2– حروف صدادار آخر واژه ها بسته به ضخيم يا ملايم بودن و يا حتي لب گرد شونده و يا لب گرد نشونده
بودن ، ادات شكل دهنده شان چهار نوع متفاوت مي باشند :
و ملايم ها ، "u" و يا "ı" ، بدين صورت كه ادات شكل دهنده ضخيم با توجه به قانون هماهنگي اصوات
به كار مي رود . مثال : "ü" ويا "i"
الف : ادات شكل دهنده ضخيم :
– ı qarpızı
– ın qarpızın
– u duzu
– un duzun
ب : ادات شكل دهنده ملايم :
– i dili
– in dilin
– ü günü
– ün günün
ج : ادات تشكيل دهنده ضخيم :
– lıq yaylıq
– sız paltarsız
– luq qonşuluq
– suz odunsuz
18
د : ادات تشكيل دهنده ملايم :
– lik kölgәlik
– siz evsiz
– lük gözlük
– süz gülsüz
بخش پانزدهم : بخشهاي گفتاري
واژه هاي هر زباني به بخشهاي مختلفي تقسيم مي شوند به آنها بخشهاي گفتاري گفته مي شود .
در زبان توركي آزربايجاني ده نوع بخش گفتاري وجود دارد . بعضي از اينها در خارج از متن معناي مستقلي
دارند كه به آنها بخشهاي اصلي گفتاري گفته مي شود . در زبان توركي آزربايجاني هفت نوع بخش اصلي
گفتاري وجود دارد :
ә ә 1- isim : ( اسم ) ana , v t n
2- sifәt : ( صفت ) ağ , böyük
3- say : ( شمارش ) bir , iki
ə ә ә 4- vәzlik : ( ضمير ) m n , s n
ә 5- eylәm (fe'l) : ( فعل ) yazdım , gedir m
ә ә 6- zәrf : ( قيد ) yavaş , diqq tl
7- nida : ( ندا ء ) ax! , hoy!
19
به بخشهاي گفتاري كه خارج از متن معناي مستقلي ندارند ، بخشهاي گفتاري كمكي گفته مي شود .
ә ә 1. qoşma : ( اتصالي ) sarı , –d k , kimi , gör
ә 2. bağlayıcı : ( وابسته ) h m , da , yoxsa , ancaq
ә 3. әdat :( ادات ) ki , –mi , b s , ha
بخش شانزدهم : اسم
به واژه هايي كه نام اشياء و يا افراد را بيان مي كنند ، اسم گفته مي شود .
- 1 اسامي مخصوص : واژه هايي كه هويت اصلي يك شئي را بيان مي كنند را مي گويند .
ә ә Savalan , Bab k , T briz : مثال
- 2 اسامي عمومي : به واژه هايي كه براي اشياء هم جنس كه نام عمومي دارند به كار رفته مي شود را
مي گويند .
adam , kitab : مثال
- 3 اسامي مجرد : به اسامي خارج از ماده كه با دست قابل لمس نمي باشند ، مي گويند .
yaxşılıq , qoçaqlıq : مثال
4– اسامي غير مجرد : به اسامي جانداران و غير جانداران گفته مي شود .
su , quş : مثال
5 – اسامي مفرد : به اسامي زيادي كه در آخرشان علامت جمع نباشد و يك چيز را بيان بكنند كه به اين
اسامي مفرد گفته مي شود .
ata , ev : مثال
20
6 – اسامي جمع بدون علامت جمع : به اسامي كه نشان دهنده كثرت مي باشند ولي علامت جمع ندارند
گفته مي شود .
el , ulus , sürü : مثال
7 – اسامي جمع داراي علامت جمع : در زبان توركي آزربايجاني علامت جمع اسامي از دو پسوند
ә و اگر ملايم "–lar" عبارت مي باشد . اگر در آخر اسم حرف صدادار ضخيم باشد "–lar, –l r"
ә . استفاده خواهد شد "–l r" باشد
مثال :
dost dostlar
qarpız qarpızlar
çöl çöllәr
gəmi gәmilәr
بخش هفدهم : انواع ساختار اسامي
1– اسامي ساده : از يك ريشه عبارت بوده چنانكه اگر يك حرف را برداريم معنا و مفهوم اسم از بين مي رود
، اسامي ساده مي گوئيم .
مثال :
Çörәk , at
2– اسامي ساخته شده : از يك و يا چند ادات تشكيل دهنده اين اسامي ساخته مي شوند كه به آنها اسامي
ساخته شده گفته مي شود .
21
در شيوه استاندارد زبان توركي آزربايجاني در عصر حاضر اسامي ساخته شده عبارتند از :
الف : با ادات توركي ساخته شده ها :
– lıq , – lik , – luq , – lük :
dağlıq , çәrçilik , ucuzluq , düzlük
– ça , – çә : qazança , dәftәrçә
–laq : duzlaq , çaylaq
– çı , – çi , – çu , – çü : yazıçı , çörәkçi , odunçu , üzümçü
– lı , – li , – lu , – lü : dadlı , evli , duzlu , sözlü
– daş: yoldaş , әmәkdaş , vәtәndaş
– cıq , – cik , – cuq , – cük , – cığaz , – ciyәz :
anacıq , evcik , yavrucuq , gözcük , qızcığaz , nәnәciyәz
ب : اسامي ساخته شده با ادات وارد شده از زبانهاي عربي و فارسي به همراه واژه هاي وارد شده از اين زبانها .
– iyyәt : ziddiyyәt , şәxsiyyәt
– yat , – at : әdәbiyyat , tә'limat
– iyyә : sәviyyә , fәrziyyә
– i, – vi : Xaqani , Gәncәvi
– dar : eldar , havadar
22
ج : اسامي ساخته شده با ادات وارد شده از زبانهاي اروپائي به همراه واژه هاي وارد شده از آن زبانها .
– izm : idealizm
– ist : maşınist
– ik : akademik , biolijik
د : اسامي ساخته شده با ادات زبان توركي به همراه افعال توركي .
– ıq , – ik , – uq , – ük : qatıq , bilik , qoruq , hörük
– ış , – iş , – uş , – üş : qaçış , gәliş , uçuş , görüş
– ma , – mә : vuruşma , süzmә
– aq , – әk , – q , – k : yataq , sürәk , daraq , әlәk
– caq , – cәk : sancaq , yellәncәk
– ım , – im , – um , – üm : yığım , içim , udum , ölüm
– qa , – gә : qovurqa , süpürgә
– ar , – әr : açar , gülәr
– tı , – ti , – tu , – tü : qışqırtı , göyәrti , gurultu , üzüntü
– qın , – kin, – qun , – gün , – ğın , – ğun :
basqın , kәskin , tutqun , süzgün , dalğın , vurğun
– qı , – ki , – qu , – gü , – ğı , – ğu :
asqı , seçki , pusqu , bölgü , çalğı , sorğu
23
– ın , – in : axın , biçin
– ı , – i , – u , – ü : yazı , çәki , pozu , ölçü
– ıcı , – ici , – ucu , – ücü : satıcı , bilici , sorucu , bölücü
– ınc , – inc , – unc , – ünc :
qaxınc , sevinc , qorxunc , gülünc
– acaq , – әcәk : yanacaq , silәcәk
– cә : düşüncә
– gәc : süzgәc
– ac , – әc : tıxac , döyәc
– ir : gәlir
– ıc : ayrıc
– ıntı , – inti , – untu , – üntü :
qazıntı , әzinti , ovuntu , çöküntü
–maz , – mәz : solmaz , sönmәz
3– اسامي مركب : به اسامي كه از يك و يا چند واژه مستقل بدست مي آيند ، اسامي مركب گويند .
الف : از دو واژه مستقل ساخته شده ها :
Böyükağa , hacıleylәk
ب : از تكرار يك واژه ساخته شده ها :
qala – qala , deyә – deyә
24
ج : از در كنار هم قرار گرفتن دو اسم با معنا و مفهوم متضاد يكديگر :
var – yox , az – çox
د : از دركنار هم قرار گرفتن يك واژه با معنا و يك واژه بدون معنا و مفهوم :
adammadam , qız – mız
بخش هجدهم : وابستگي در اسمها
براي نشان دادن وابستگي و يا مربوط بودن يك شئي به شخصي ، به آخر اسم شئي ادات معيني را اضافه مي كنيم.
1– در حالتي كه به اول شخص مفرد مربوط بشود :
الف : اگر شئي وابسته به حرف بي صدا ختم بشود ، علامت وابستگي چهار ادات متفاوت
خواهند بود . " –ım , –im , –um , –üm "
مثال :
kitabım , Tәbrizim , duzum , gülüm
ب : اگر شئي وابسته با حرف صدا دار پايان يابد ، اداتي كه در بالا ( بند الف ) ذكر شدند در صورتيكه اولين
حرف صدادار افتاده هست مي آيد .
مثال :
anam , nәnәm , quzum , sürüm
ә طبق قانوني كه در بخش شانزدهم ) " –lar , –l r" ج : اگر شئي وابسته جمع باشد ، علامت جمع
را بكار مي بريم. " –ım , –im" قسمت 7 قبلاً توضيح داده شد ) را اضافه مي كنيم بعداً علامت وابستگي
مثال :
quzularım , güllәrim
25
2 – در حالتي كه به اول شخص جمع مربوط بشود :
الف : اگر شئي وابسته به حرف بي صدا ختم بشود ، علامت وابستگي چهار ادات متفاوت
خواهند بود . " –ımız , –imiz , -umuz , –ümüz"
مثال :
bağımız , evimiz , yurdumuz , gölümüz
ب : اگر شئي وابسته با حرف صدا دار پايان يابد ، اداتي كه در بالا ( بند الف ) ذكر شدند در صورتيكه اولين
حرف صدادار افتاده هست مي آيد .
anamız , nәnәmiz , quzumuz , güzgümüz
ә طبق قانوني كه در بخش شانزدهم ) " –lar , –l r " ج : اگر شئي وابسته جمع باشد ، علامت جمع
را بكار " -ımız , –imiz " قسمت 7 قبلاً توضيح داده شد ) را اضافه مي كنيم بعداً علامت وابستگي
مي بريم .
مثال :
qoyunlarımız, güzgülәrimiz
3– در حالتي كه به دوم شخص مفرد مربوط بشود :
الف : اگر شئي وابسته به حرف بي صدا ختم بشود ، علامت وابستگي چهار ادات متفاوت
خواهند بود . " –ın , –in , –un , –ün "
مثال :
kitabın , evin , yurdun , gülün
ب : اگر شئي وابسته با حرف صدا دار پايان يابد ، اداتي كه در بالا ( بند الف ) ذكر شدند در صورتيكه اولين
حرف صدادار افتاده هست مي آيد .
مثال :
anan , nәnәn , quzun , güzgün
26
ә طبق قانوني كه در بخش شانزدهم ) " –lar , –l r " ج : اگر شئي وابسته جمع باشد ، علامت جمع
را بكار مي بريم . " –ın , –in " قسمت 7 قبلاً توضيح داده شد ) را اضافه مي كنيم بعداً علامت وابستگي
مثال :
kitabların , evlәrin , quzuların , güllәrin
4– در حالتي كه به دوم شخص جمع مربوط بشود :
الف : اگر شئي وابسته به حرف بي صدا ختم بشود ، علامت وابستگي چهار ادات متفاوت
خواهند " –ınız = –ız , iniz = –iz , –unuz = –uz , –ünüz = –üz"
بود .
مثال :
kitabınız = kitabız , eviniz = eviz
yurdunuz = yurduz , sözünüz = sözüz
ب : اگر شئي وابسته با حرف صدا دار پايان يابد ، اداتي كه در بالا ( بند الف ) ذكر شدند در صورتيكه اولين
حرف صدادار افتاده هست مي آيد .
ananız = anaz , nәnәniz = nәnәz
quzunuz = quzuz , güzgünüz = güzgüz
ә طبق قانوني كه در بخش شانزدهم ) " –lar , –l r " ج : اگر شئي وابسته جمع باشد ، علامت جمع
قسمت 7 قبلاً توضيح داده شد ) را اضافه مي كنيم بعداً علامت وابستگي
را بكار مي بريم . " –ınız = –ız , –iniz = –iz"
مثال :
kitablarınız = kitablarız , güllәriniz = güllәriz
27
5– در حالتي كه به سوم شخص مفرد مربوط بشود :
الف : اگر شئي وابسته به حرف بي صدا ختم بشود ، علامت وابستگي چهار ادات متفاوت
خواهند بود . " –ı , –i , –u , –ü "
kitabı , evi , yurdu , sözü : مثال
مابين شئي وابسته و چهار ادات متفاوتي " – s– " ب : اگر شئي وابسته با حرف صدا دار پايان يابد ، حرف
كه در بالا ذكر شدند مي آيد .
مثال :
anası , nәnәsi , quzusu , güzgüsü
ә طبق قانوني كه در بخش شانزدهم ) " –lar , –l r " ج : اگر شئي وابسته جمع باشد ، علامت جمع
را بكار مي بريم . " –ı , –i " قسمت 7 قبلاً توضيح داده شد ) را اضافه مي كنيم بعداً علامت وابستگي
مثال :
kitabları , evlәri , quzuları , güllәri
6– در حالتي كه به سوم شخص جمع مربوط بشود :
ә " -ları , –l ri" الف : اگر شئي وابسته به حرف بي صدا ختم بشود ،علامت وابستگي دو ادات متفاوت
خواهند بود .
ә ә ә ә kitabları , q l ml ri , quzuları , güzgül ri : مثال
ب : اگر شئي وابسته با حرف صدا دار پايان يابد ، فرم وابستگي به همان نحوي هست كه در بالا بند الف قسمت
سوم شخص جمع ذكر شد .
28
بخش نوزدهم : حالتهاي اسم
به اشكال متفاوتي كه اسم ها در داخل جمله در مي آيند ، حالتهاي اسم گويند :
- 1 حالت نامي : اين ، نخستين شكل اسم و عادي هست و ادات شكل دهنده اي ندارد . پرسشهايي مانند :
ә . در اين حالت براي يك نفري جواب مي دهد "n ?" ويا "kim?"
مثال :
ana “Kim?” , kitab “Nә?”
- 2 حالت مالكيت : اين حالت ، مالكيت ما بين دو شيء را نشان مي دهد . اسمهايي كه در اين حالت هستند
ә . براي يك نفر جواب مي دهند "n yin?" ويا "kimin?" : با پرسشهايي مانند
مثال :
Füzulinin qәzәli “Kimin qәzәli?”
ادات شكل دهنده اين حالت اسمي به صورت زير مي باشد : ♠
الف : اگر اسم با حرف بي صدا خاتمه يابد ، با حرف آخر كلمه سازگار ، چهار شكل دهنده متفاوت
به كار مي روند . “ –ın , – in , –un , –ün “
مثال :
Azәrbaycanın , elin , dostun , gülün
ب : اگر اسم با حرف صدادار خاتمه يابد ، مابين اسم و ادات شكل دهنده اي كه در بالا ذكر شد يك حرف
ا ضافه مي شود . “ – n – “
مثال :
Atanın , dirinin , quzunun , özünün
29
- 3 حالت مفعول غير مستقيم : اين حالت سمت و جهت كار يا حركت و ياهدف را مشخص مي كند . با
ә ә . ب ه يكي جواب مي دهد "n y ?" ويا " hara? " پرسشهايي مانند
مثال :
Bağa gedirәm. “Hara gedirәm?”
Kitaba baxıram. “Nәyә baxıram?”
ادات شكل دهنده : ♠
و "–a" الف : اگر اسم با حرف بي صدا خاتمه يابد ، با توجه به سازگاري با حرف آخر ، در صداهاي ضخيم
ә . در صداهاي ملايم " –" به كار مي رود
مثال :
ağaca , evә
ب : اگر اسم با حرف صدادار خاتمه يابد ، مابين اسم و ادات شكل دهنده اي كه در بالا ذكر شد يك حرف
اضافه مي شود . “ – y –”
مثال :
anaya , nәnәyә , küçәyә
- 4 حالت تأثيرگذاري : اين حالت اسمهائي كه تحت تأثير فعل مي باشند را نشان مي دهد . در اين حالت
ә . به يك نفر جواب داده ميشود "n yi?" و يا "kimi?" اسمهائي كه بكار مي روند با پرسشهايي مانند
مثال :
Müәllimi gördüm. “Kimi gördüm?”
Şe'ri oxudum. “Nәyi oxudum?”
30
ادات شكل دهنده : ♠
الف : اگر اسم با حرف بي صدا خاتمه يابد ، سازگار با حرف آخرش ، چهار ادات شكل دهنده متفاوت
به كار مي رود . “ –ı , –i ,–u , –ü “
ә ә otağı , v t ni , duzu , gözü : مثال
ب : اگر اسم با حرف صدادار خاتمه يابد ، مابين اسم و ادات شكل دهنده اي كه در بالا ذكر شد يك حرف
اضافه مي شود . “– n –“
مثال :
ananı , bәbәni , quzunu , düyünü
- 5 حالت مكاني : در اين حالت اسم ، مكان كار و حركتي كه انجام مي شود را مشخص مي كند .
ә ә ә "harada?" و يا "n d ?" ، "kimd ?" اسمهائي كه در اين حالت قراردارند با پرسشهاي
به يك نفر جواب مي دهند .
مثال :
Kitab Aydındadır. “Kitab kimdәdidr?”
ادات شكل دهنده : ♠
به آخر اسم "–da" الف : اگر حرف صدادار آخر اسم از حروف صدادار ضخيم باشد ، ادات شكل دهنده
اضافه مي شود .
مثال :
anada , otaqlarda
31
ә به آخر اسم "–d " ب : اگر حرف صدادار آخر اسم از حروف صدادار ملايم باشد ، ادات شكل دهنده
اضافه مي شود .
مثال :
evdә , çöldә , evlәrdә
- 6 حالت صادرشدن : در اين حالت اسم ، كار و يا حركتي كه از يك نكته صادر مي شود را مشخص مي
ә ә ә ويا "kimd n?", "n d n?" : كند اسمهائي كه در اين حالت قرار دارند با پرسشهائي مانند
به يك نفر جواب مي دهند . "haradan?"
مثال :
Anar mәktәbdәn gәldi. “Anar haradan gәldi?”
ادات شكل دهنده : ♠
به آخر "–dan" الف : اگر حرف صدادار آخر اسم از حروف صدادار ضخيم باشد ، ادات شكل دهنده
اسم اضافه مي شود .
مثال :
anadan , bağdan , babalardan
ә به آخر اسم "–d n" ب : اگر حرف صدادار آخر اسم از حروف صدادار ملايم باشد ، ادات شكل دهنده
اضافه مي شود .
مثال :
evdәn , sәndәn , körpәlәrdәn
نكته مهم :
اسمها زمانيكه ادات شكل دهنده وابستگي و حالتهاي اسم ذكر شده در بالا را همزمان قبول بكنند ، در ابتدا ادات
شكل دهنده وابستگي و سپس ادات شكل دهنده حالتهاي گوناگون اسم نوشته مي شود .
مثال :
qardaşıma , qardaşımızda , ...
32
بخش بيستم : وابستگي و ادات حال همراه با هم
اسم + وابستگي + ادات حال
- 1 لب گردشونده هاي ضخيم : وقتي به دوم شخص مفرد عايد مي شوند
1 : حالت اسمي
odunun وقتي به حرف بي صدا ختم مي شوند
quyun وقتي به حروف صدادار ختم مي شوند
2 : حالت مالكيت
odununun وقتي به حرف بي صدا ختم مي شوند
quyunun وقتي به حروف صدادار ختم مي شوند
3 : حالت مفعول غير مستقيم
odununa وقتي به حرف بي صدا ختم مي شوند
quyuna وقتي به حروف صدادار ختم مي شوند
4 : حالت تأثيرگذاري
odununu وقتي به حرف بي صدا ختم مي شوند
quyunu وقتي به حروف صدادار ختم مي شوند
5 : حالت مكاني
odununda وقتي به حرف بي صدا ختم مي شوند
quyunda وقتي به حروف صدادار ختم مي شوند
33
6 : حالت صادرشدن
odunundan وقتي به حرف بي صدا ختم مي شوند
quyundan وقتي به حروف صدادار ختم مي شوند
- 2 لب گرد نشونده هاي ضخيم و ملايم : وقتي به دوم شخص مفرد عايد مي شوند
1: حالت اسمي
qardaşın وقتي به حرف بي صدا ختم مي شوند
bibin وقتي به حروف صدادار ختم مي شوند
2 : حالت مالكيت
qardaşının وقتي به حرف بي صدا ختم مي شوند
bibinin وقتي به حروف صدادار ختم مي شوند
3 : حالت مفعول غير مستقيم
qardaşına وقتي به حرف بي صدا ختم مي شوند
bibinə وقتي به حروف صدادار ختم مي شوند
4 : حالت تأثيرگذاري
qardaşını وقتي به حرف بي صدا ختم مي شوند
bibini وقتي به حروف صدادار ختم مي شوند
5 : حالت مكاني
qardaşında وقتي به حرف بي صدا ختم مي شوند
bibində وقتي به حروف صدادار ختم مي شوند
34
6 : حالت صادرشدن
qardaşından وقتي به حرف بي صدا ختم مي شوند
bibindən وقتي به حروف صدادار ختم مي شوند
3 - آنهائيكه با حروف صدادار خاتمه مي يابند ( لب گرد نشونده هاي ضخيم و لب گرد شونده هاي ملايم ) :
وقتي به دوم شخص مفرد عايد مي شوند
1 : حالت اسمي
anan وقتي با حرف صدادار ضخيم خاتمه مي يابند
hülün وقتي با حرف صدادار ملايم خاتمه مي يابند
2 : حالت مالكيت
ananın وقتي با حرف صدادار ضخيم خاتمه مي يابند
hülünün وقتي با حرف صدادار ملايم خاتمه مي يابند
3 : حالت مفعول غير مستقيم
anana وقتي با حرف صدادار ضخيم خاتمه مي يابند
hülünə وقتي با حرف صدادار ملايم خاتمه مي يابند
4 : حالت تأثيرگذاري
ananı وقتي با حرف صدادار ضخيم خاتمه مي يابند
hülünü وقتي با حرف صدادار ملايم خاتمه مي يابند
5 : حالت مكاني
ananda وقتي با حرف صدادار ضخيم خاتمه مي يابند
hülündə وقتي با حرف صدادار ملايم خاتمه مي يابند
35
6 : حالت صادرشدن
anandan وقتي با حرف صدادار ضخيم خاتمه مي يابند
hülündən وقتي با حرف صدادار ملايم خاتمه مي يابند
هنگاميكه اين دو ادات شكل دهنده را به اسمها اضافه مي كنيم ، همانطور كه مشاهده كرديد براي شيوه هاي ♠
استاندارد ، در دوم شخص مفرد ؛ مالكيت ، مفعول غير مستقيم و تأثيرگذاري دشواري هايي پديد مي آيد . براي
براي همان سه "-ın" ، از ميان برداشتن اين دشواري ها ، در آزربايجان جنوبي در ميان بيشتر لهجه ها
تغيير مي دهند ، مثال : "-v-" به حرف "-n-" وابستگي در ادات شكل دهنده حرف
- 1 مالكيت :
odununun odunuvun
quyunun quyuvun
qardaşının qardaşıvın
ananın anavın
hülünün hülüvün
- 2 مفعول غير مستقيم :
odununa odunuva
quyuna quyuva
qardaşına qardaşıva
bibinə bibivə
anana anava
hülünə hülüvə
36
- 3 تأثيرگذاري :
odununu odunuvu
quyunu quyuvu
qardaşını qardaşıvı
bibini bibivi
ananı anavı
hülünü hülüvü
بخش بيست و يكم : علامت خبر در اسمها
ادات شكل دهنده خبر عبارت است از اينها :
- 1 اول شخص مفرد :
الف : اگر واژه با حرف بي صدا خاتمه يابد ، با توجه به آخرين حرف صدادار ، در حروف صدادار ضخيم
ә . اضافه مي شود "- m" و در حروف صدادار ملايم "-am"
مثال :
qoçağam , gәncәm
ب : اگر واژه با حرف صدادار خاتمه يابد ، ادات شكل دهنده ذكر شده در بالا به كار مي روند ولي مابين دو
اضافه مي شود . "-y-" حرف صدادار ، حرف
مثال :
atayam , nənəyəm
37
- 2 اول شخص جمع :
الف : اگر واژه با حرف بي صدا خاتمه يابد ، چهار ادات شكل دهنده متفاوت
مي آيد . " -ıq , -ik , -uq , -ük "
مثال :
insanıq , gәncik , qohumuq , böyügük
ب : اگر واژه با حرف صدادار خاتمه يابد ، ادات شكل دهنده ذكر شده در بالا به كار مي روند ولي مابين دو
اضافه مي شود . "-y-" حرف صدادار ، حرف
مثال :
bacıyıq , körpәyik , odunçuyuq , sürücüyük
- 3 دوم شخص مفرد :
هم در واژه هايي كه با حروف صداردار خاتمه مي يابند و هم آنهايي كه با حروف بي صدا خاتمه مي يابند اگر
ә اضافه "-s n" و اگر آخرين حرف صدادار ملايم باشد "-san" آخرين حرف صدادار ضخيم باشد
خواهد شد .
مثال :
qoçaqsan , babasan , nәnәsәn , böyüksәn
4 - دوم شخص جمع :
هماهنگ با آخرين حرف صدادار واژه ها ، چهار ادات شكل دهنده زير بكار مي روند :
"-sınız = -sız , -siniz = -siz , -sunuz = -suz , -sünüz = -süz"
مثال :
38
qoçaqsınız = qoçaqsız , devsiniz = devsiz
qohumsunuz = qohumsuz , düzsünüz = düzsüz
5 - سوم شخص مفرد :
هماهنگ با آخرين حرف صدادار واژه ها ، چهار ادات شكل دهنده زير بكار مي روند :
" -dır , -dir , -dur , -dür "
مثال :
anadır , evdir , ovçudur , üzümdür
6 -سوم شخص جمع :
بعد از ادات شكل دهندة گفته شده در سوم شخص مفرد ، بر اساس آخرين حرف صدادار ، اگه ضخيم باشد
ә . اضافه مي كنيم "-l r" و اگه ملايم باشد "-lar"
مثال :
qoçaqdırlar , nәnәdirlәr , oğrudurlar , düzdürlәr
ә استفاده مي كنيم ، ادات "deyil = d gil" نفي علامت خبر : براي نفي علامت خبر از واژه ♠
شكل دهنده به آخر اين واژه اضافه مي شوند .
مثال :
deyilәm , deyilsәn , deyildir
deyillik , deyilsiz , deyillәr
39
بخش بيست و دوم : صفت
به واژه هايي كه حالت اسمها را مشخص مي كنند ، صفت گفته مي شود .
در زبان توركي آزربايجاني :
- 1 صفت قبل از اسم مي آيد :
gözәl qız , qırmızı alma
- 2 صفت اگر خبر باشد ، بعد از اسم مي آيد :
vәtәn әzizdir.
انواع ساختاري صفت ها : ♠
- 1 صفات ساده : از يك ريشه عبارت هستند .
ağ , qara الف : رنگ
yaxşı , pis ب : كيفيت
uca , qısa ج : اندازه و حجم
şirin , acı د : مزه
şil , qoca و : علامت وجودي
ağır , isti ي : حرارت و سنگيني
- 2 صفات مصنوع : از يك واژه به همراه يك ادات شكل دهنده ساخته مي شوند .
الف : صفات اسمي : از يك اسم بعلاوه ادات شكل دهنده متناسبساخته مي شوند .
- lı , - li , - lu , - lü :dadlı , bilgili , yuxulu , dözümlü
40
- sız , - siz , - suz , - süz : adsız , evsiz , yolsuz , tüksüz
- çı , - çi , - çu , - çü:
qaçaqçı , dәmirçi , odunçu , döyüşçü
- lıq , - lik , - luq , - lük :
dağlıq , hәftәlik , donluq , günlük
- kı , - ki , - kü: axşamkı , sәhәrki , bugünkü
- kı , - ki : atamdakı , evdәki
- cıl , - cil , - cul , - cül :
qabaqcıl , işcil , qohumcul , ölümcül
ب : صفات فعلي :
ә "an"/" n" + دسته ا  ول : اسم فاعلي ريشه فعل
مثال :
qanan , görәn , yazılmayan , anlaşılmayan
دسته دوم :
- mış , - miş , - muş , - müş :
qocalmış , gәlmiş , qurumuş , görmüş
- ar , - әr : axar , gülәr
- acaq , - әcәk ( -yacaq , -yәcәk ) :
olacaq , gәlәcәk , yaşayacaq , әlәyәcәk
41
دسته سوم :
- malı , - mәli : oxumalı , görmәli
- ası , - әsi ( - yası , - yәsi ):
yazası , oxuyası , görәsi , bürüyәsi
دسته چهارم :
alınma , gәlmә
دسته پنجم :
- ağan , - әyәn : qapağan , hürәyәn
- qan , - kәn : çalışqan , döyüşkәn
- aq , - әk : qorxaq , işlәk
- ğın ( -ğın , - ğun , - gin , - gün ) vә
- qın ( -qın , - qun , - kin , - kün ) :
اضافه خواهند شد: “- ğın” اگر واژه با حرف بي صداي ضخيم خاتمه يابد ، گروه
azğın , solğun , әzgin , düzgün
اضافه خواهند شد : “- qın” اگر واژه با حرف بي صداي ملايم خاتمه يابد ، گروه
satqın , tutqun , kәskin , küskün
42
- ıcı , - ici , - ucu , - ücü , - yıcı , - yici , - yucu , - yücü :
alıcı , keçici , yorucu , sürücü , partlayıcı , әlәyici ,
qoruyucu , bürüyücü
- ıq , - ik , - uq , - ük : batıq , kәsik , uçuq , sönük
- caq , - cәk : utancaq , sevincәk
- ınc , - inc , - unc , - ünc : qorxunc , gülünc
- c : qısqanc , iyrәnc
- ım , - im , - um , - üm : atım , içim , tutum , bölüm
- dıq , - dik , - duq , - dük :
aldığım , gәzdiyim , olduğum , gördüyün
- ә : kәsә
-3 صفات مركب :
از بهم پيوستن دو واژه تشكيل مي شوند .
الف : صفات مركبي كه با واژه هاي اصيل توركي ساخته مي شوند :
از تكرار دو صفت ساخته مي شوند : : a
yaşıl – yaşıl
از دو صفت اسمي در كنار هم ساخته مي شوند : : b
güllü – çiçәkli , bağlı-bağçalı
43
از يك صفت ساده به همراه يك صفت اسمي ساخته مي شوند : : c
ucaboylu , istiqanlı
از يك صفت ساده به همراه يك اسم ساخته مي شوند : : ç
dikbaş , göygöz
از يك صفت فعلي به همراه يك اسم ساخته مي شوند : : d
açıqgöz
از يك اسم با ادات شكل دهنده وابستگي به همراه يك صفت ساخته مي شوند : : e
qözütox , dilişirin
از يك اسم با ادات شكل دهنده وابستگي به همراه يك صفت ساخته شده از اسم ساخته مي شوند : : ə
üstü-örtülü , gözüqanlı
از يك اسم با ادات شكل دهنده وابستگي به همراه يك صفت فعلي ساخته مي شوند : : f
alnıaçıq , yolunu-azmış
از يك فعل مركب ساخته مي شوند : : g
tә'yid olunan
ә : به همراه يك صفت ساخته مي شوند "- dan , - d n" از يك اسم متشكل از ادات شكل دهنده : ğ
daşdan-yumşaq , dildәn-iti
از يك عدد شمارش به همراه يك اسم ساده ساخته مي شوند : : h
beşbucaq , dördqapılı
44
ب : صفات مركب وارد شده از زبان هاي عربي و فارسي :
ә ә ә xoşb xt , b dtin t : از يك صفت به همراه يك اسم ساخته مي شوند : a
ә yekr ng : از يك عدد شمارش به همراه يك اسم ساخته مي شوند : b
quşbaz , oyunbaz : از يك اسم و يا صفت اصلي و صفت فعلي ساخته مي شوند : c
بخش بيست و سوم : درجات صفات
در زبان توركي آزربايجاني معاصر ، صفات 6 درجه دارند :
- 1 درجه عادي : صفات موجود در اين درجه ، علامت اشياء را در حالت عادي نشان مي دهند :
qırmızı , çalışqan , yaxşı
- 2 درجه مقايسه اي : در اين درجه ، كيفيتي كه در دو و يا چند شئي موجود هست به مقايسه كشيده
مي شود . اين درجه سه علامت دارد :
1 : - raq , - rәk : yaxşıraq , pisrәk
2 : - dan , - dәn : ، اين ادات شكل دهنده به صفات اضافه نمي شوند
بلكه از دو اسم ، به اسمي كه كيفيت پاييني دارد اضافه مي شوند :
Yuxu baldan şirindir.
3 : daha : daha böyük , daha gözәl
45
- 3 درجه برتري : با استفاده از اين درجه ، يك كيفيت از درجه عادي برتر و بالاتر نشان داده مي شود .
ә عبارت هست . كه به اول صفت اضافه " n , çox , lap , olduqca" علائم اين درجه از
مي شوند :
ә
n gözәl , çox böyük , lap pis , olduqca yaxşı
- 4 درجه تشديد كننده :
اين درجه ، درجه اي را كه صفت را مشخص مي كند ، تشديد مي كند . در اين فرم ، بعد از حرف صدادار
اضافه مي شود ، سپس " -m- , -p- , -s- , -r-" هجاي اول صفت ، يكي از حروف بي صداي
صفت خودش به صورت كامل اش مي آيد .
bomboş , sapsarı , qıpqırmızı , dupduru
5 - علامت كمترين :
اين درجه ، علامت موجود در اشياء ، صفت و كيفيت شان را پايين تر و كمتر از درجه عادي نشان مي دهد . ادات
شكل دهنده اين درجه عبارتند از :
1- - ımtıl , - imtil , - umtul , - ümtül :
sarımtıl , mavimtil , bozumtul , göyümtül
2- - sov : uzunsov , dәlisov
3- - tәhәr : qırmızı tәhәr , uzun tәhәr
4- - mtıraq : qırmızımtıraq , ağımtıraq
5- - ala : ala qaranlıq , ala yarımçıq
6- - şın : ağşın , qaraşın
46
7- açıq : açıq qara , açıq sarı
- 6 درجه افزوني :
صفت در اين درجه ؛ كيفيت ، علامت و مقدارش نسبت به درجه عادي يا زياد و يا كم مي شود . علائم اين درجه
ә : مي باشد "-ca , -c " عبارت از ادات شكل دهنده
yaxşıca , qaraca
بخش بيست و چهارم : ارقام ( شمارش )
به واژه هايي كه مقدار و يا تعداد اشياء را بيان مي كنند ، ارقام گفته مي شوند . در زبان توركي آزربايجاني چهار
نوع ارقام موجود

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: